nieuws uitgelicht

Demonstraties in Marokko gericht op geleidelijke verandering

Demonstraties in Marokko gericht op geleidelijke verandering Vanaf eind januari 2011 werd in Marokko gedemonstreerd voor democratische hervormingen. De bevolking eiste echter niet de val van het regime. Het land kende sinds 1999, toen koning Mohammed VI zijn vader Hassan II opvolgde, een relatief mild bewind dat zelf veranderingen doorvoerde. Bovendien was het koningshuis er onder de bevolking populair. Maar de ongelijke verdeling van de welvaart, alsmede de corruptie en het maar langzame politieke hervormingsproces riepen onvrede op.

Eerdere hervormingen

Op initiatief van koning Mohammed voerde de Marokkaanse overheid na de eeuwwisseling een aantal belangrijke veranderingen door. Eén daarvan betrof de emancipatie van vrouwen, een andere had betrekking op de afrekening met een zeer repressief verleden.

Familiewetgeving
De koning maakte op 10 oktober 2003 in een rede voor het parlement voorstellen bekend om de Marokkaanse familiewetgeving - de mudawana - te wijzigen. Het principe van 'gehoorzaamheid van de echtgenote aan de man' werd afgeschaft en het gezin kwam onder de 'gemeenschappelijke verantwoordelijkheid' van man en vrouw. De koning verklaarde dat de wijzigingen 'perfect overeenstemden met de geest van onze tolerante godsdienst'.

De belangrijkste voorstellen waren:
  • De huwbare leeftijd van meisjes werd verhoogd van vijftien naar achttien jaar en zij hadden niet langer toestemming van vader of broer nodig om te trouwen. Vrouwen kregen binnen het huwelijk eigendomsrechten.
  • Polygamie werd beperkt. Een man die meerdere echtgenotes wilde, had toestemming nodig van zijn eerste vrouw en van een rechter. De vrouw kon bij de sluiting van het huwelijk laten vastleggen dat de man geen tweede vrouw mocht nemen. Deed de man dit toch, dan was dat voor de eerste vrouw een geldige reden om echtscheiding aan te vragen.
  • De man kon niet meer louter door een wilsbesluit het huwelijk beëindigen. Deze verstoting was alleen nog mogelijk met toestemming van een rechter.

Vrouwengroepen voerden al jaren campagne voor verandering van de mudawana, maar eerdere regeringsvoorstellen in die richting stuitten op grote weerstand in conservatief-islamitische kringen. Om tot een doorbraak te komen, benoemde Mohammed een Koninklijke Commissie waar beide partijen in vertegenwoordigd waren. Zowel de Democratische Vereniging van Vrouwen in Marokko (ADFM) als de islamitische Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (PJD) reageerden positief op de plannen.
Op 16 januari 2004 ging het Marokkaanse parlement akkoord met het wetsvoorstel.

Koning Hassan II / Bron: FELICIA L. WILSON, Wikimedia Commons (Publiek domein)Koning Hassan II / Bron: FELICIA L. WILSON, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Nationale verzoening
In januari 2004 stelde Mohammed de Commissie voor Rechtvaardigheid en Verzoening (IER) in om het land in het reine te laten komen met de mensenrechtenschendingen onder het bewind van diens vader Hassan II. De uit zeventien leden bestaande commissie kreeg als taak detentiecentra te lokaliseren en om overlevenden bij te staan en te compenseren.

Op 21 december werd een begin gemaakt met het aanhoren van de - door radio en televisie uitgezonden - openbare getuigenissen over de periode 1956-1999, met de nadruk op de jaren zestig en zeventig. Het ging onder andere om verdwijningen, martelingen en sterfgevallen in gevangenissen. De commissie had in totaal zo’n tweeëntwintigduizend dossiers ontvangen.

Eind december 2005 concludeerde de commissie in haar eindrapport dat in voornoemde periode 322 mensen tijdens protesten door regeringstroepen waren doodgeschoten en dat 174 gedetineerden waren omgekomen in de gevangenis. Daarnaast waren de graven vastgesteld van 85 mensen die in geheime gevangenissen waren opgesloten en de dood hadden gevonden. Ook was er sprake geweest van veel verwondingen die in gevangenschap waren opgelopen, evenals van seksueel misbruik.

In totaal deden 16.861 mensen hun verhaal, van wie er volgens de commissie 9.280 in aanmerking kwamen voor een financiële tegemoetkoming. De laatste compensatieregelingen werden in april 2009 afgerond.

Koning Mohammed VI / Bron: U. Dettmar ABr, Wikimedia Commons (CC BY-3.0)Koning Mohammed VI / Bron: U. Dettmar ABr, Wikimedia Commons (CC BY-3.0)

Protesten

Na een aantal kleinere demonstraties verzamelden zich op 20 februari 2011 in de hoofdstad Rabat en in steden als het westelijk gelegen Marrakech en het noordelijke Larache vele duizenden mensen. De organisatoren spraken van honderdveertigduizend betogers in heel Marokko. De dag erna protesteerden volgens hen driehonderdduizend mensen, maar de autoriteiten hielden het op zevenendertigduizend.

Er was weinig sprake van overheidsgeweld, hoewel vanuit de stad Tanger, in het noorden van het land, werd gemeld dat de politie er hard optrad tegen demonstranten en arrestaties verrichtte. Verder werden in een aantal steden winkels geplunderd en overheidsgebouwen aangevallen. Op 21 februari meldde minister van Binnenlandse Zaken Taieb Cherqaoui dat de dag ervoor vijf doden waren gevallen, toen door vandalisme in de noordelijke stad Al-Hoceima een bank afbrandde.

Na kleinere protesten op 26 februari waren voor de daarop volgende dag grote betogingen gepland, die merendeels door de lokale autoriteiten werden verboden. In Kenitra, een stad ten noorden van Rabat, zette de oproerpolitie de wapenstok in tegen honderden betogers. Vreedzame demonstraties in de noordelijke stad Agadir en in Al-Hoceima werden met geweld beëindigd. In de westelijke stad Casablanca eisten enkele duizenden mensen democratische hervormingen. Ook in Rabat demonstreerden enkele duizenden mensen, zonder dat er ingegrepen werd. Onbevestigde berichten tenslotte meldden een grote protestmars in de noordelijke stad Fez.

Op 24 april gingen in verscheidene steden opnieuw duizenden mensen de straat op. De demonstraties verliepen zonder geweld. Maar op 29 mei trad de politie in Casablanca hard op door met de wapenstok de menigte te verspreiden, waarbij tientallen gewonden vielen. De autoriteiten wezen erop dat de betoging was verboden en dat het gedrag van de deelnemers ‘provocerend’ was.

Demonstranten in Casablanca op 9 juni / Bron: Magharebia, Wikimedia Commons (CC BY-2.0)Demonstranten in Casablanca op 9 juni / Bron: Magharebia, Wikimedia Commons (CC BY-2.0)

Grondwetswijzigingen

Koning Mohammed kondigde op 9 maart in een televisietoespraak grondwetswijzigingen aan die een ‘uitbreiding van individuele en collectieve vrijheden’ beoogden. Een commissie in samenwerking met politieke partijen, vakbonden en maatschappelijke organisaties zou met voorstellen komen die vervolgens in een referendum aan de bevolking zouden worden voorgelegd.

Mohammed presenteerde op 17 juni een ontwerptekst, waarin de koning niet langer werd aangeduid als 'heilig' maar als 'onschendbaar'. Wel bleef hij aanvoerder van de strijdkrachten en 'leider van de gelovigen' in Marokko. Zijn politieke macht werd echter duidelijk verminderd.

De premier zou niet langer door de koning worden benoemd maar door de grootste politieke partij worden aangewezen. Voortaan mocht de premier ook ministers benoemen en ontslaan, een bevoegdheid die dan toe alleen de koning had. Ook kon hij, zij het met toestemming van de koning, voorstellen om het parlement te ontbinden. Het parlement zelf zou meer vrijheid krijgen om wetten te ontwerpen.

Voorts kwamen er garanties voor de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en werd de invloed van de regio’s vergroot. Ook zouden de rechten van vrouwen, die eerder al bij wet aanzienlijk waren verruimd, verder worden versterkt.

Positie Berbers

Op dezelfde dag dat de grondwetswijzigingen werden gepresenteerd, maakte de koning de officiële erkenning bekend van de taal van de Berbers, het Amazigh. In de toekomst konden zij, behalve met het Arabisch, ook met hun eigen taal terecht bij instanties als rechtbank en politie.

Al eerder hadden de Berbers onder het bewind van Mohammed het recht gekregen op onderwijs in hun eigen taal. Ook was een koninklijk instituut opgezet voor het behoud en de ontwikkeling van de Berbertaal- en cultuur.

Jonge betogers op 5 juni / Bron: Magharebia, Wikimedia Commons (CC BY-2.0)Jonge betogers op 5 juni / Bron: Magharebia, Wikimedia Commons (CC BY-2.0)

20-februari-beweging

De grondwetswijziging werd voorbereid door consultatierondes in politieke en maatschappelijke organisaties. Zij stonden in het algemeen positief tegenover de hervormingsvoorstellen.

Op 19 juni echter gingen duizenden ontevreden jongeren de straat op in de steden Casablanca, Marrakech, Rabat en Tanger. Zij behoorden tot de 20-februari-beweging, genoemd naar de eerste dag van massale betogingen, en vonden de hervormingen niet ver genoeg gaan. In Casablanca en Rabat werden de demonstranten belaagd door regeringsgezinde activisten die met stenen, eieren en flessen gooiden. Volgens de beweging was hier sprake van een door de overheid georganiseerde intimidatiecampagne.

De radicale betogers bekritiseerden onder andere het feit dat de koning hoofd van het leger en de hoogste juridische macht bleef. Ook had deze volgens de nieuwe voorstellen nog altijd de bevoegdheid om de noodtoestand uit te roepen.

Referendumuitslag betwist

Op 1 juli kon de bevolking zich bij referendum uitspreken over de grondwetswijzigingen. Het radicale deel van de oppositie boycotte de volksraadpleging, niet alleen op inhoudelijke gronden maar ook omdat tegenstanders nauwelijks ruimte zouden krijgen in de media. De overheid voerde een actieve campagne en instrueerde alle imams om moskeebezoekers op te roepen tot een vóórstem. Ook werd beweerd dat de overheid, met name onder analfabeten op het platteland, stemmen kocht. Het referendum zelf verliep zonder incidenten en grote aantallen voor- en tegenstanders verzamelden zich in de straten van Rabat.

Volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken bedroeg de opkomst bijna 73 procent. Van hen zou 98,5 procent hebben ingestemd met de grondwetswijzigingen. Critici betwijfelden de officiële cijfers of bestempelden deze ronduit als frauduleus. Het referendum was op 3 juli voor vele duizenden voor- en tegenstanders aanleiding opnieuw de straat op te gaan. Hetzelfde patroon van verdeeldheid herhaalde zich op 17 juli. De ergernis over de grondwetswijzigingen bleef bestaan, want nog op 25 september gaven wederom duizenden mensen in Marokko blijk van hun onvrede.

Dit artikel maakt deel uit van een special over de Arabische Lente. Daarin komen achtereenvolgens Mauritanië, Tunesië, Egypte, Bahrein, Saoedi-Arabië, Oman, Jordanië, Syrië, Marokko, Jemen en Libië aan bod.
© 2011 - 2024 Vitas, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Een korte geschiedenis van MarokkoNa een tumultueuze periode van Arabische veroveringen kende Marokko verschillende dynastieën, monarchen en sultanaten. D…
nieuws uitgelichtHervormingen in MarokkoAlle tv zenders in Marokko waren gereserveerd voor een publieke mededeling die werd gedaan door de koning van Marokko ze…
Het land MarokkoHet land MarokkoMarokko, het land dat in het Noord-Westen van Afrika ligt. Het grenst aan de Middellandse zee, de Atlantische oceaan, Al…
Geschiedenis van Marokko in grote lijnenGeschiedenis van Marokko in grote lijnenMarokko is een koninkrijk dat ligt op het kruispunt van Europa en Afrika. Het is een land met een rijke geschiedenis en…

Landen die niet lid zijn van de Verenigde Naties (VN)Landen die niet lid zijn van de Verenigde Naties (VN)Landen die niet lid zijn van de Verenigde Naties (VN). De Verenigde Naties is de meest universele internationale organis…
Bronnen en referenties
Vitas (15 artikelen)
Laatste update: 04-03-2012
Rubriek: Mens en Samenleving
Subrubriek: Internationaal
Bronnen en referenties: 8
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Artikelen met het label 'Nieuws uitgelicht...' zijn geschreven naar aanleiding van een nieuwsfeit en bevatten mogelijk gedateerde informatie.