nieuws uitgelicht

Aanslag Barcelona 2017 - Herstel van het kalifaat in Spanje?

De terroristische aanslag van 17 augustus 2017 in Barcelona, opgeëist door Islamitische Staat (IS), kan gezien worden als onderdeel van de strijd voor herstel van het oude kalifaat van Córdoba (929 - 1031). Tenminste, het is de bedoeling van IS een kalifaat te stichten dat het Midden-Oosten, Noord-Afrika, delen van Azië en een deel van Europa, waaronder het oude kalifaat van Córdoba plus de rest het Iberisch Schiereiland, omvat. Dit gegeven kan - terecht of onterecht - angst voor de islam / moslims doen toenemen.

Inhoud

• Moslimterrorime in de regio rond Barcelona
• Het moslimverleden van Spanje
• De positie van de moslims in het huidige Spanje
• Het kalifaat anno 2017

Moslimterrorime in de regio rond Barcelona

Op donderdag 17 augustus rond 16.50 uur reed een bestelwagen zigzaggend de Ramblas in Barcelona op, duidelijk met de bedoeling zoveel mogelijk mensen te doden. Naar aanvankelijk bleek werden 14 personen gedood, zeker 120 raakten (zwaar)gewond. De meesten van hen waren argeloze toeristen. De aanslag die werd opgeëist door IS was de dodelijkste in Spanje sinds de aanslagen in Madrid van 11 maart 2004. De bestuurder wist te ontsnappen, kaapte later een auto waarbij hij de chauffeur doodstak. Op 21 augustus werd hij opgespoord en doodgeschoten toen hij een bomgordel bleek om te hebben (een nep-gordel naar later bleek). Op de dag van de aanslag was er rond 19.20 uur al een verdacht persoon doodgeschoten die agenten aanreed toen dezen hem probeerden aan te houden.

Cambrils

Zes uur na het voorval om 19.20 was het raak in Cambrils, eveneens gelegen aan de kust, 120 kilometer ten zuiden van Barcelona. Daar werd ook met een auto op voetgangers ingereden waarbij een aantal burgers en een agent werden verwond; een van de slachtoffers overleed later. Agenten waren snel ter plaatse en schoten de vijf inzittenden van de auto dood. Ook deze terroristen droegen nep-bomgordels.

Gasexplosie

Voorafgaande aan de aanslag op 17 augustus vond er in Alcanar, halverwege Barcelona en Valencia, een enorme explosie plaats. Later bleek daar een honderdtal gasflessen te zijn ontploft die bestemd waren voor een aanslag. Onder de drie doden die in het huis werden gevonden was ook een geradicaliseerde imam uit Ripoll, een plaats 100 kilometer ten noorden van Barcelona, niet ver van de Pyreneeën. Uit Ripoll bleek ook een aantal van de terroristen afkomstig. De imam, Abdelbaki Es Satty, verbleef voorheen een periode in Vilvoorde, de randgemeente van Brussel die, evenals de randgemeente Molenbeek - hoewel in mindere mate - met moslimterrorisme in verband staat.

Later verklaarde één van de nog levende aanslagplegers dat de imam inderdaad de leider van de cel was waarvan leden de aanslagen hadden voorbereid en uitgevoerd. Ook bleek nu dat de gasflessen bedoeld waren voor een aanslag op een ander druk bezochte attractie in Barcelona: de Sagrada Família.

Het moslimverleden van Spanje

De aanslagen passen in het streven van IS om door het voeren van een oorlog - inclusief terroristische aanslagen - weer een kalifaat te vestigen. Een kalifaat waar, zo blijkt uit planning van IS, ook het Iberisch Schiereiland onderdeel vanuit zal maken, en wel onder de naam Andalus. Dat zou in de praktijk een herleving van het oude kalifaat van Córdoba (929-1031) betekenen. Met andere woorden, er is een duidelijke link tussen het moslimverleden van Spanje en de in 2004 en 2017 gepleegde aanslagen in het land.

Terug in de geschiedenis

Na de inval van moslimstrijders in Spanje in 711 werd er in het midden van de achtste eeuw het emiraat van Córdoba gevestigd. In 929 werd het een kalifaat dat zich in zijn grootste omvang uitstrekte over bijna geheel Spanje (en Portugal). Alleen in het noorden handhaafden zich enige christenrijken/-rijkjes. Mede gestimuleerd door missiedrang van de Rooms-Katholieke Kerk probeerden de christenen het moslimgebied, ook wel bekend als het morenrijk, (weer) in handen te krijgen: de reconquista. In 1031 viel het kalifaat door onderlinge verdeeldheid uiteen, maar daarmee was de strijd nog lang niet ten einde. Wel was die rond 1400 zo goed als gewonnen door de christenen, alleen duurde het nog tot 1492 voor het laatste morenbolwerk Granada viel. Daarmee was er een eind gekomen aan de georganiseerde moslim-aanwezigheid op het Iberisch Schiereiland.

De invloed van het moslimverleden

Tegenwoordig komt het moslimverleden vaak in een negatief daglicht te staan vanwege de terroristische aanslagen. Maar het kan ook in een positief daglicht worden gesteld. Dan moet er wat Spanje betreft gedacht worden aan de hoogstaande morencultuur die daar eeuwenlang heeft bestaan in vele facetten en die tot op de dag van vandaag bewonderd wordt. In veel opzichten was die cultuur hoger ontwikkeld dan de christelijke in dezelfde periode. Zo zijn algebra en andere kundigheden en wetenschappen ontstaan binnen de morencultuur van middeleeuws Spanje.

Godsdienstige tolerantie

Ook wordt de tolerantie die er in die cultuur bestond tegenover andere godsdiensten, met name jodendom en christendom, bewonderd - zeker ook in de westerse cultuur-historische en theologische literatuur. Die tolerantie zou veel groter zijn dan bij de christenen in die tijd - met name zou dat gelden voor wat betreft de joden. Toch is er al geruime tijd meningsverschil tussen geleerden, inclusief Spaanse islamologen, over dit onderwerp. Het hoge niveau van tolerant samenleven onder het morenbewind, de convivencia (coëxistentie), wordt door meerdere wetenschappers betwijfeld of gerelativeerd.

De positie van de moslims in het huidige Spanje

De reconquista bracht met zich mee dat moslims, met name na 1499, meestal voor de keuze gesteld werden: bekeren tot het christendom of vertrekken. Veel moslims kozen ervoor zich officieel te bekeren en toch, in het geheim, moslim te blijven: de zogenaamde morisco's. Hun islam wordt crypto-islam genoemd. Het heeft bestaan tot in de 19e eeuw - en misschien nog wel langer. 'Echte' moslims kwamen er weer in de 20e eeuw met de komst van de gastarbeiders, met name uit Noord-Afrika. Over het algemeen stonden de Spanjaarden niet bekend als anti-moslimgezind. Zelfs na de terroristische aanslagen in Madrid in 2004 werden er geen moskeeën in brand gestoken, zoals elders in een vergelijkbare situaties wel gebeurde.

Toename anti-moslimgezindheid

Toch is er in het laatste decennium van de 20e eeuw en de eerste decennia van de 21e eeuw wel wat veranderd door de snelle toename van het aantal moslim-immigranten. Ook in Spanje groeide zodoende onder de autochtone bevolking het gevoel van bedreiging. Of dat gevoel terecht was, is de vraag gezien de cijfers: in 2004 waren er op de 42 miljoen Spanjaarden 800.000 legale moslim-immigranten (rond 2% dus), dat was een forse toename ten opzicht van 1990 toen het er 280.000 waren. Maar vergeleken met andere, omringende landen is dat geen hoog percentage: in Frankrijk is het percentage moslims rond 7% van de bevolking en in Nederland rond 5%. In 2016 werd er in Spanje wel een toename geconstateerd van het aantal moslims, maar relatief gering (toen 2,1% van de bevolking). Toch meenden in dat jaar de Spanjaarden gemiddeld dat het aantal moslims in Spanje 14% bedroeg - een vergelijkbare overschatting deed zich ook voor in andere Europese landen.

Het kalifaat anno 2017

Door de aanslagen in 2017 zullen de Spanjaarden zich meer bedreigd gaan voelen door moslims. Uitbreiding van het kalifaat hoeft anno 2017 echter niet gevreesd te worden: het al gerealiseerde deel (in Syrië en Irak) van het beoogde kalifaat groeit niet maar brokkelt juist af - door de succesvolle strijd van de anti-IS-coalitie.

Het kalifaat in 2014 opgericht, in 2017 terug geslagen

Op zondag 29 juni 2014 werd het kalifaat zoals IS dat voor ogen staat officieel opgericht, met zijn leider Abu Bakr al-Baghdadi als kalief. Het gebied in Syrië en Irak waarin de macht in handen had omvatte toen plm. 10 miljoen inwoners. Eén miljoen inwoners van het gebied waren toen al op de vlucht geslagen voor het geweld en de terreur waarmee het bewind van IS gepaard gaat. In 2015 waren 4 miljoen inwoners Syrië ontvlucht.

Echter in 2017 werd Raqqa, de stad die tot hoofdstad van het kalifaat werd uitgeroepen, al weer terugveroverd door de tegenstanders van het bewind verenigd in een coalitie; ook het IS-bolwerk Mosul viel. En of de kalief anno 2017 nog leeft is onduidelijk, hij zou bij een aanval zijn gedood. In ieder geval verloopt de strijd van de coalitie tegen IS succesvol; het kalifaat verliest steeds meer terrein. Het is daardoor niet realistisch om te verwachten dat het voormalige middeleeuwse kalifaat hersteld zal worden-zeker niet voor wat Spanje en ook Portugal betreft.

Lees verder

• Een geschiedenis van moslims in Spanje