nieuws uitgelicht

Heeft het gedrukte boek nog toekomst?

Wat gaan de opkomst van iPad en e-reader voor het gedrukte boek betekenen? Wordt het papieren boek echt bedreigd door het e-book? Of is het eerder zo dat het gedrukte boek en het e-book naast elkaar bestaansrecht hebben? Hoe kijkt bijvoorbeeld europarlementariër en voormalig premier van België Guy Verhofstadt er tegenaan? En hoe zit dat bijvoorbeeld met een bekende schrijver als Kluun?

Het geloof van Guy Verhofstadt in het gedrukte boek

Op 11 februari 2012 schrijft europarlementariër en voormalig premier van België Guy Verhofstadt een opiniestuk in de Volkskrant met als titel 'Het papieren boek is veel te sterk om te sneuvelen'.

Verhofstadt heeft een opmerkelijk sterk geloof in de toekomst van het papieren boek. Nog opmerkelijker is de onderbouwing van zijn overtuiging.

Eerdere bedreigingen van het gedrukte boek

Om te beginnen noemt Verhofstadt drie ontwikkelingen die in vroegere tijden de positie van het papieren boek leken te bedreigen.

• In de 18e en 19e eeuw kwamen de kranten en tijdschriften op. Indertijd werd volgens Verhofstadt gevreesd dat mensen geen boeken meer zouden lezen.
• Later zouden uitgevers en boekhandelaren zich afvragen of mensen nog wel boeken zouden kopen, als ze die gratis in een bibliotheek konden lezen
• Toen in de jaren vijftig de televisie haar opmars deed, was het de vraag of televisiekijkers nog wel boeken zouden lezen of kopen.

Huidige schijnbare bedreigingen van het gedrukte boek

Volgens Verhofstadt lijken de huidige bedreigingen van het papieren boek te komen van:

• iPad en
• e-book.

Die bedreiging zou eruit bestaan dat je op den duur, na een druk op een knop en tegen een gering bedrag of zelfs gratis, bijna elk boek op je iPad (een tablet-pc) zou kunnen lezen. Naar het gevoel van Verhofstadt is het die verwachting die ' lezer of koper van het papieren boek nu al voor schut zet.' Of in de praktijk ook alle boeken langs die weg beschikbaar komen, is volgens Verhofstadt nog maar de vraag.

Het optimisme van Verhofstadt over het papieren boek

Verhofstadt schrijft dat hij zich weinig zorgen over de ontwikkelingen maakt. Immers, ondanks alle eerdere bedreigingen van het papieren boek, werden in plaats van minder, juist steeds méér boeken uitgegeven. Wereldwijd kunnen steeds meer mensen lezen en schrijven. Hij rekent deze mensen tot een potentieel publiek van boekenlezers en boekenkopers. En hij gelooft dat geen innovatie die ooit zou kunnen stuiten.

Volgens hem kwam er in het verleden zelden een nieuw medium in zwang waardoor de reeds bestaande media werden verdrongen.

De uitvinding van de boekdrukkunst versus het gebruik van de ganzenveer

Als voorbeeld van de doorbraak van een nieuw medium in het verleden noemt hij de uitvinding van de boekdrukkunst in de 15e eeuw.

Hoewel dankzij de boekdrukkunst er veel meer mogelijkheden kwamen voor de verspreiding van boeken, worden de middeleeuwse handgeschreven en met kleurrijke afbeeldingen geïllustreerde teksten nog altijd als kunstwerken beschouwd. Deze stelling van Verhofstadt gaat voorbij aan het feit dat de gemiddelde boekenlezer zelden dergelijke handgeschreven boeken in zijn (Ikea) Billy-boekenkast heeft staan.

Verhofstadt wijst er ook op dat de kunst van de kalligrafie, het manuele schoonschrift, nog in grote delen van de wereld 'terecht nog ten zeerste gewaardeerd en beoefend wordt'. Hier lijkt hij geen verschil te maken tussen een voormalige dagtaak als kopiist van veel monniken in kloosters en een huidige hobby van enkelen.

Het papieren boek als bedreiging van de orale cultuur

Volgens Verhofstadt leek het papieren boek lang een bedreiging voor de orale cultuur te zijn. Immers, duizenden jaren lang stond de kunst van het spreken of vertellen centraal bij de informatieoverdracht. Hij betwijfelt 'ten zeerste' of de uitvinding van de boekdrukkunst het eind van de orale cultuur heeft betekend. Volgens hem is het gesproken woord 'nog altijd het medium dat mensen het meest kan beroeren.' Hij licht dat als volgt toe: 'Hoe vaak ervaren we niet dat een schitterende toespraak of lezing ons veel dieper aangrijpt dan de inhoud van tien boeken over dat onderwerp? Of dat we een geliefde auteur pas echt begrijpen als we hem live aan het woord horen?'

Het geloof in de onverwoestbaarheid van het gedrukte boek

Verhofstadt erkent dat sommige uitvindingen de voorgaande praktijken verdringen. Zo is de ganzenveer vervangen door vulpen, ballpoint, schrijfmachine en pc.

Hij gelooft echter dat voor de media geldt dat 'de vooruitgang nooit één deur sluit vooraleer er honderd andere te openen.' Hij denkt dat het geen kwestie is van 'of-of', maar van 'en-en'.

Hij ziet een bestaansrecht voor het papieren boek, omdat dit 'ook voordelen biedt die het e-book nooit zal opleveren, en vice versa.' Als een van de voordelen noemt hij de 'onverwoestbare materialiteit van het papieren boek'.

Deze gedachtegang is moeilijk te volgen. Tegenwoordig is de uitvoering van gedrukte boeken in een aantal gevallen van zo'n droevige kwaliteit dat de pagina's uit de band vallen, of nog erger, verpulveren. Nee, neem dan het vroegere perkament, dat is pas echt duurzaam! Helaas heeft het papier het perkament vervangen en het eerdere kwaliteitspapier (houtvrij papier) is tegenwoordig vaak vervangen door goedkoop, lelijk en pulverend 'papiervrij hout' . Jammer dat Verhofstadt niets over het perkament zegt: in een tijd waarin 'duurzaamheid' tot de politieke modetermen behoort, is dat toch een gemiste kans?

Verhofstadt gelooft dat het e-book aantrekkingskracht heeft op nieuwe lezers en schrijvers voor wie de stap naar de boekhandel te ver is. Hij beschouwt e-books als een fraaie aanvulling op zijn papieren boeken, als de 'papieren stapstenen' van zijn 'eigen intellectuele ontwikkeling'.

Kluun over boeken lezen van papier of scherm

In de Volkskrant van 10 februari 2014 maakt de populaire schrijver Kluun enkele opvallende opmerkingen. Het is niet zo dat de mensen die vroeger papieren boeken kochten nu massaal zijn overgestapt op e-books. De e-books vormen in Nederland slechts enkele procenten van de boekenmarkt.

Volgens hem hebben Spotify for Books-systemen aantrekkelijke kanten. Daarmee zou je als lezer zomaar direct alle literatuur bij de hand hebben.

Kluun gelooft dat het gedrukte boek zeker zal blijven bestaan. Samen met zijn uitgever onderzoekt hij of zijn nieuwe roman met de titel DJ in het najaar van 2014 kan worden uitgebracht. Wie de gedrukte versie aanschaft, krijgt er gratis een code om DJ ook digitaal te kunnen lezen.

Kluun besluit zijn artikel in de Volkskrant met een optimistisch: 'En dan lezen we niet meer uren achtereen, nou én? Als mijn lezers DJ straks een half uur lezen in de trein op hun tablet, vijf minuten op de wc op hun smartphone en 's avonds nog tien minuten in bed in de papieren versie, ben ik een tevreden schrijver.'

E-books naast gedrukte boeken

De komst van de e-books is niet meer tegen te houden. Maar dat lijkt niet te betekenen dat het gedrukte boek gaat verdwijnen. Het ziet ernaar uit dat de e-books een plaats krijgen naast de gedrukte boeken.